Διονύσιος Σολωμός

Η ζωή και το έργο του εθνικού μας ποιητή

.

Ο Διονύσης Σολωμός, ο μεγάλος μας εθνικός ποιητής γεννήθηκε στην Ζάκυνθο το 1798 μεταξύ 15ης Μαρτίου και 15ης Απριλίου. Η ακριβής ημερομηνία δεν είναι γνωστή. Γονείς του ήσαν ο κόντες Νικόλαος Σολωμός και η υπηρέτριά τους Αγγελική Νίκλη. Ο πατέρας του καταγόταν από οικογένεια Κρητικών προσφύγων οι οποίοι εγκαταστάθηκαν στην Ζάκυνθο γύρω στα 1670, μετά την κατάληψη της Κρήτης από τους Οθωμανούς το 1669. Η καταγωγή της μητέρας του λέγεται ότι ήταν από την Μάνη.

Ο Νικόλαος Σολωμός το 1802 χήρεψε από την νόμιμη σύζυγό του, την Μαρνέττα Κάκνη, με την οποία είχε αποκτήσει δύο παιδιά, τον Ρομπέρτο και την Έλενα. Όμως από το 1796 είχε δεσμό με την υπηρέτριά του, την Αγγελική, με την οποία εκτός από τον Διονύσιο, απέκτησε άλλον ένα γιό, τον Δημήτριο. Το ζευγάρι παντρεύτηκε μόλις την παραμονή του θανάτου του Νικόλαου στις 27 Φεβρουαρίου του 1807 και τα παιδιά τους απέκτησαν τα δικαιώματα των νομίμων τέκνων.
Τα παιδικά του χρόνια ο Σολωμός τα πέρασε στο πατρικό του σπίτι, στη Ζάκυνθο κάτω από την επίβλεψη του δασκάλου του, αβά Σάντο Ρόσι, ενός Ιταλού πρόσφυγα. Μετά τον θάνατο του πατέρα του την κηδεμονία του ανέλαβε ο κόντες Διονύσιος Μεσσαλάς ενώ τον ίδιο χρόνο που πέθανε ο πατέρας του η μητέρα του παντρεύτηκε τον Μανώλη Λεονταράκη. Ο γάμος αυτός θα συγκλονίσει ψυχικά τον μικρό Διονύσιο ο οποίος είχε μια παθολογική αγάπη για την μητέρα του
Την επόμενη χρονιά ο Μεσσαλάς θα στείλει τον μικρό Διονύσιο στην Ιταλία για σπουδές, σύμφωνα με την συνήθεια των Επτανησίων ευγενών, αλλά και λόγω του γάμου της μητέρας του. Ο Σολωμός θα φύγει για την Ιταλία με τον δάσκαλό του Σάντο Ρόσι ο οποίος επέστρεφε στην πατρίδα του, την Κρεμόνα.
Αρχικά ο μικρός Διονύσιος θα φοιτήσει στο Λύκειο της Αγίας Αικατερίνης, στη Βενετία, αλλά θα δυσκολευτεί να προσαρμοστεί στην αυστηρή πειθαρχία του σχολείου. Έτσι ο Ρόσι τον παίρνει μαζί του στην Κρεμόνα όπου εκεί το 1815 θα τελειώσει το Λύκειο. Το Νοέμβριο του ιδίου χρόνου γράφεται στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου της Πάβιας από την οποία θα αποφοιτήσει το 1817. Με δεδομένα τα φιλολογικά του ενδιαφέροντα η άνθηση της ιταλικής λογοτεχνίας δεν θα τον αφήσει ανεπηρέαστο. Καθώς μάλιστα μιλούσε πλέον θαυμάσια την ιταλική γλώσσα άρχισε να γράφει ποιήματα στα ιταλικά. Τα σημαντικότερα από τα πρώτα ιταλικά ποιήματα που έγραψε εκείνη την περίοδο ήσαν το Ode per la prima messa (Ωδή για την πρώτη λειτουργία,) και La distrugione di Gerusalemme (η Καταστροφή της Ιερουσαλήμ) Εξ άλλου γνωρίστηκε με γνωστά ονόματα της πνευματικής Ιταλίας όπως τον Μαντσόνι, τον Μόντι και άλλους, οι οποίοι μάλιστα τον περιέβαλαν με το κλίμα του γαλλικού διαφωτισμού, ενσωματώθηκε με τους λογοτεχνικούς κύκλους τους και τελειοποιούμενος στις ποιητικές κατακτήσεις του εξελισσόταν σ’ έναν καλό ποιητή της ιταλικής γλώσσας.
Το 1818 μετά το τέλος των σπουδών του ο Σολωμός επιστρέφει στην Ζάκυνθο. Στο νησί υπήρχε αξιόλογη πνευματική κίνηση ήδη από τον 18ο αιώνα. Άλλωστε δεν είναι τυχαίο ότι όλοι οι προσολωμικοί ποιητές προέρχονταν από το νησί της Ζακύνθου. Έτσι ο Σολωμός βρήκε έναν κύκλο από ανθρώπους με ενδιαφέρον για την λογοτεχνία με τους οποίους γρήγορα ανέπτυξε φιλικές σχέσεις. Οι σημαντικότεροι από αυτούς ήσαν ο Αντώνιος Μάτεσης, ο Γεώργιος Τερτσέτης, ο Διονύσιος Ταγιαπιέρας, και ο Νικόλαος Λούντζης. Συγκεντρώνονταν συχνά σε φιλικά σπίτια και διασκέδαζαν με αυτοσχέδια ποιήματα. Επίσης αυτοσχεδίαζαν ποιήματα με δοσμένες ομοιοκαταληξίες και θέμα. Όπως ήταν φυσικό ο Σολωμός ξεχώριζε εξ’ αιτίας του ποιητικού του ταλέντου. Τα ιταλικά ποιήματα που αυτοσχεδίαζε εκείνη την εποχή εκδόθηκαν το 1822, η μόνη έκδοση καθ΄όσο ζούσε ο ποιητής, με τον τίτλο, Rime improvvisante. Οι υπόλοιπες εκδόσεις των έργων του θα γίνουν μετά τον θάνατό του.
Με την επιστροφή του στη Ζάκυνθο ο Σολωμός εκπληρώνει το μεγάλο σκοπό της ζωής του. Μαζεύει εθνικά τραγούδια, δηλαδή δημοτικά τραγούδια από όλα τα μέρη της Ελλάδας, σε μια προσπάθεια να ανακαλύψει υλικό που θα γεμίσει το δικό του ποιητικό σχήμα. Παράλληλα με τα ιταλικά ποιήματα, ο Σολωμός έκανε και τις πρώτες απόπειρες να γράψει και στα ελληνικά. Δύσκολο το εγχείρημα, όχι διότι ο ποιητής δεν γνώριζε καλά την ελληνική γλώσσα, αφού η παιδεία του ήταν κλασσική και ιταλική, αλλά και επειδή δεν υπήρχαν πολλά αξιόλογα ποιητικά έργα στην δημοτική γλώσσα, τα οποία θα μπορούσε να αξιοποιήσει ως πρότυπο. Γιά να διαμορφώσει λοιπόν το γλωσσικό του όργανο, τη δημοτική γλώσσα, άρχισε να μελετάει συστηματικά τα δημοτικά τραγούδια. Τα ποιήματα που ξεχωρίζουν από τα έργα αυτής της περιόδου είναι Η Ξανθούλα, Τα δύο αδέλφια και η τρελή μάνα.
Για την στροφή του Σολωμού προς την συγγραφή στα ελληνικά, θεωρείται σημαντική η συνάντησή του το 1822 με το Έλληνα πολιτικό Σπυρίδωνα Τρικούπη. Ο Τρικούπης επισκέφτηκε τη Ζάκυνθο το 1822 προσκεκλημένος του μεγάλου φιλέλληνα Φρειδερίκου Γκίλφορντ. Η φήμη του Σολωμού στην Ζάκυνθο ήταν ήδη μεγάλη και ο Τρικούπης θέλησε να τον γνωρίσει. Στη δεύτερη συνάντησή τους ο Σολωμός του διάβασε το ιταλικό ποίημα του Ωδή για την πρώτη λειτουργία και ο Τρικούπης του είπε. Η ποιητική σας ιδιοφυία σας επιφυλάσσει μια διαλεχτή θέση στο ιταλικό Παρνασσό. Αλλά οι πρώτες θέσεις εκεί είναι πιασμένες. Ο ελληνικός Παρνασσός δεν έχει ακόμη τον Δάντη του. Ο Σολωμός του εξήγησε ότι δεν γνώριζε καλά τα ελληνικά και ο Τρικούπης τον βοήθησε στην μελέτη των ποιημάτων του Χριστόπουλου.
Ο πρώτος σημαντικός σταθμός στην ελληνόγλωσση δημιουργία του Σολωμού, ήταν Ο Ύμνος εις την Ελευθερία, τον οποίον ολοκλήρωσε τον Μάιο του 1823, ένα ποίημα εμπνευσμένο από την ελληνική επανάσταση του 1821. Το ποίημα αυτό δημοσιεύτηκε στο πολιορκούμενο Μεσολόγγι το 1824 αλλά και στο Παρίσι το 1825 σε γαλλική μετάφραση και αργότερα και σε άλλες γλώσσες. Η φήμη του ποιητή εξαπλώθηκε πέρα από τα στενά όρια του νησιού του. Στο έργο αυτό εξ΄άλλου οφείλεται και η εκτίμηση που απολάμβανε ο Σολωμός μέχρι τον θάνατό του, αφού τα υπόλοιπα έργα του ήταν γνωστά μόνο στον στενό κύκλο των θαυμαστών και μαθητών του.
Με τον Ύμνο εις την Ελευθερία άρχισε μια σημαντική περίοδος για την μετέπειτα διαμόρφωση του ποιητή. Είναι η εποχή εις την οποία έχει κατακτήσει πλέον την γλώσσα και προσπαθεί να δοκιμαστεί σε συνθετότερες μορφές, να διευρύνει τον κύκλο των εμπνέυσεών του και να εγκαταλείψει την ευκολία του αυτοσχεδιασμού. Καρπός των αναζητήσεων αυτής της περιόδου ήταν η Ωδή εις τον θάνατον του Λόρδου Μπάιρον, ποίημα που έχει πολλά κοινά στοιχεία με τον Ύμνο, αλλά και πολλές αδυναμίες.
Το 1828, μετά από προστριβές και οικονομικές διαφορές με τον αδελφό του Δημήτριο, για κληρονομικά ζητήματα, ο Σολωμός φεύγει στην Κέρκυρα, όπου εκείνη την εποχή ήταν ένα σημαντικό πνευματικό κέντρο για τα Εφτάνησα. Όμως δεν ήταν μόνο τα οικογενειακά προβλήματα η αιτία της αναχώρησης του ποιητή. Από το 1825 ο Σολωμός σχεδίαζε την αναχώρησή του για την Κέρκυρα η οποία θα του προσέφερε όχι μόνο ένα περιβάλλον πνευματικότερο αλλά και την απομόνωση που ταίριαζε στον χαρακτήρα του και η οποία του ήταν απαραίτητη για την μελέτη και την ενασχόλησή του με την ποίηση. Στην Κέρκυρα ο Σολωμός βρέθηκε σύντομα στο επίκεντρο ενός κύκλου θαυμαστών και ποιητών, ενός πυρήνα από πνευματικούς ανθρώπους με μεγάλη μόρφωση, με προοδευτικές και φιλελεύθερες ιδέες και με αυστηρές αξιώσεις για την τέχνη. Τα σημαντικότερα πρόσωπα με τα οποία σχετίστηκε ο Σολωμός, ήσαν ο Νικόλαος Μάντζαρος, ο οποίος και εμελοποίησε τα δύο πρώτα τετράστιχα του Ύμνου, ο Ιωάννης Ζαμπέλιος και ο αδελφός του Σπυρίδων, ο Ερμάνος Λούντζης, ο Ανδρέας Μουστοξύδης, ο Πέτρος Βραϊλας Αρμένης, ο Ιάκωβος Πολυλάς, ο Ιούλιος Τυπάλδος, ο Γεράσιμος Μαρκοράς και άλλοι. Όμως το 1851 εμφανίζονται τα πρώτα σοβαρά προβλήματα υγείας και ο χαρακτήρας του έγινε ακόμη πιο ιδιόρρυθμος. Αποκόπηκε από τα φιλικά του πρόσωπα και μετά την τρίτη εγκεφαλική συμφόρηση που έπαθε το 1856 δεν έβγαινε πλέον από το σπίτι του. Τελικά τον Φεβρουάριο του 1857 πέθανε. Ήταν τόσο γενική και στέρεη η φήμη του ώστε όταν μαθεύτηκε ο θάνατός του, όλος ο λαός πένθησε. Το θέατρο της Κέρκυρας έκλεισε, η Ιόνιος Βουλή σταμάτησε τις εργασίες της και αποφάσισε να κηρυχτεί πένθος για τον ποιητή. Το 1865 τα οστά του μεταφέρθηκαν στην Ζάκυνθο και φυλάσσονται στο Μουσείο που φέρει το όνομά του.
Το έργο του Σολωμού είναι μεγάλο και αξίζει μιας ιδιαίτερης μελέτης. Όμως μπορούμε να πούμε ότι τα πρώτα ποιήματα του Σολωμού, αυτά της Ζακυνθινής περιόδου, ήσαν κυρίως σύντομα στιχουργήματα στα πρότυπα των ιταλικών ποιημάτων. Πρώτος σημαντικός σταθμός του στην ποίηση είναι ο Ύμνος εις την Ελευθερία. Χάρη σ’ αυτό το έργο καθιερώθηκε σαν εθνικός ποιητής και απέκτησε τη φήμη που απολάμβανε ως τον θάνατό του.

Ντέννης Κονταρίνης