Το Θέατρο στα Εφτάνησα

Είναι γεγονός ότι η τέχνη του θεάτρου αποτελεί ένα από τα πλέον σημαντικά στοιχεία για την ανάπτυξη του πολιτισμού μιας χώρας. Παγκόσμιο παράδειγμα η ανάπτυξη του πολιτισμού στην αρχαία Ελλάδα μέσα από το θέατρο και τις αρχαίες τραγωδίες, κάτι που μέχρι σήμερα διδάσκει όλο τον κόσμο.
Έτσι και στα νησιά του Ιονίου το θέατρο έπαιξε το δικό του καθοριστικό ρόλο στην πνευματική και πολιτιστική ανάπτυξή τους.
Η εποχή της θεατρικής παράδοσης στα Εφτάνησα δεν είναι δυνατόν να εντοπιστεί με ακρίβεια. Σαν η πλέον πιθανή περίοδος αναφέρεται το τέλος του 15ου αιώνα με τις αρχές του 16ου.
Η πρώτη πληροφορία για θεατρική εκδήλωση είναι στην Κέρκυρα το 1526 με την παρουσία εκεί του Ιταλού ηθοποιού και θιασάρχη Αντόνιο Ντα Μολένο.
Το 1571 ο Προβλεπτής της Ζακύνθου, Κονταρίνης διοργανώνει στο Παλάτσο, στο φρουρίου της Ζακύνθου σειρά εορταστικών εκδηλώσεων επί τη ευκαιρία της ναυμαχίας της Ναυπάκτου μεταξύ των οποίων και μία παράσταση από την τραγωδία του Αισχύλου, «Πέρσες»στην οποία έλαβαν μέρος νεαροί ερασιτέχνες από την αριστοκρατική τάξη του νησιού. Κι ακόμη το 1583 στην Κέρκυρα δίνεται η παράσταση της “Fanciula”του Πέτρου Σεμιτέκολο.

Σαν μια θεατρική πτυχή στον πολιτιστικό χώρο των Ιονίων νησιών θα πρέπει να χαρακτηριστεί και η «Γκιόστρα» οι ιπποδρομικοί αγώνες Ένα καθαρά στοιχείο της Ενετικής παρουσίας. Μια πρώτη εμφάνιση της Γκιόστρας αναφέρεται στην Κεφαλονιά το 1548 όπου οι ιππείς εκτός των άλλων δεξιοτεχνιών θα έπρεπε να καταφέρουν να περάσουν στο κοντάρι τους ένα δαχτυλίδι.
Από τις αρχές του 17ου αιώνα συναντάμε μαρτυρίες για ερασιτεχνικές θεατρικές παραστάσεις που δίνονται σε αρχοντικά της Κέρκυρας, της Κεφαλονιάς και της Ζακύνθου. Συγκεκριμένα αναφέρεται ότι το 1685 έγινε κάποια θεατρική παράσταση στην Κέρκυρα προς τιμή του Φραντσέσκο Μοροζίνη ο οποίος περνούσε εκεί τον χειμώνα του.
Το πρώτο θεατρικό κείμενο που διασώζεται στην Κεφαλονιά είναι ένας πρόλογος μιας άγνωστης κωμωδίας που χρονολογείται στα 1669.
Σταθμό στην ιστορία του εφτανησιώτικου θεάτρου θα αποτελέσει η έκδοση στη Βενετία του θεατρικού έργου “Ευγένα” του Ζακύνθιου Θεόδωρου Μοντσελέζε. Το κείμενο του έργου είναι γραμμένο στην εφτανησιώτικη διάλεκτο αλλά με κάποια κριτική επίδραση.
Σημαντικές μεταφράσεις και διασκευές ξένων έργων περιλαμβάνονται ανάμεσα στα εφτανησιώτικα θεατρικά επιτεύγματα. Μια, ίσως και πιο κύρια από αυτές είναι η μετάφραση του “Pastor Fido”του Tζιαμπατίστα Γκουαρίνι από τον Ζακύνθιο Μιχαήλ ΣουμμάκηH ανατολή του 18ου αιώνα παρουσιάζει αρκετά στοιχεία διατήρησης της παράδοσης αλλά και ανανέωσης του θεάτρου στα Εφτάνησα. Γίνεται μια σημαντική στροφή του θεάτρου προς την commedia dell’arte και το Μπαρόκ. Όμως το θέατρο στα νησιά χωρίς καμιά συστηματικότητα συνεχίζει να παρουσιάζει σημαντικά κενά ενώ παράλληλα οι μεταφράσεις ξένων έργων σημειώνουν μιαν σημαντική αύξηση. Έτσι το 1733 κάνει και την εμφάνισή του το μελόδραμα στο θέατρο San Giacomo της Κέρκυρας.

Σημαντική ήταν η προσφορά των αριστοκρατικών σαλονιών στη διάδοση του θεάτρου στα Εφτάνησα., Στην Κεφαλονιά στα σαλόνια ορισμένων αστικών οικογενειών όπως του Τάση Μεταξά στο Αργοστόλι και του Νικόλα Ξυδιά στο Ληξούρι, δίνονται ερασιτεχνικές θεατρικές παραστάσεις.
Η Ζάκυνθος θα είναι αυτή που θα καθιερώσει πλέον το θέατρο στα Εφτάνησα. Το 1750 στο Κάστρο, της πόλης ιδρύεται το πρώτο θέατρο με ιδιωτική πρωτοβουλία. Στο θέατρο αυτό θα παρουσιαστούν ιταλικές κωμωδίες από βενετούς στρατιωτικούς ή και από Ζακύνθιους ευγενείς. Θεατρικοί συγγραφείς που θα αναδείξει η περίοδος αυτή είναι ο κεφαλλονίτης Πέτρος Κατσαϊτης με την Ιφιγένεια το 1720 και ένα χρόνο αργότερα θα συγγράψει και θα παρουσιάσει τον Θυέστη Θα ακολουθήσει ο Ζακύνθιος Σαβόγιας Ρούσμελης με την Κωμωδία των ψευτογιατρών Το 1784 θα παρουσιάσει ένα ακόμη έργο του με τον τίτλο Ιντερμέδιο της κυρά-Λιάς. Βάση του έργου είναι μια κριτική στην ανηθικότητα της εποχής. Στον Ρούσμελη αποδίδεται και η κωμωδία «Μωραϊται»
Είναι μια κριτική στην κατάπτωση των ηθών των ευγενών της Ζακύνθου τα τελευταία χρόνια της Ενετοκρατίας. Λέγεται ότι η παράσταση του έργου το 1798 προκάλεσε συμπλοκή των αριστοκρατών και του λαού. Μάλιστα κάποιοι επετέθησαν εναντίον των ηθοποιών και του συγγραφέως.
Στο χώρο της μετάφρασης των θεατρικών έργων αξίζει να σημειωθεί η παρουσία του Κυθήριου Γεωργίου Μόρμορη με τον «Αμύντα» του Τορκουάτο Τάσο.
Το τέλος του 18ου αιώνα θα σημαδευτεί με ένα από τα σημαντικότερα έργα της εφτανησιακής λογοτεχνίας. Τον «Χάση» του Δημήτρη Γουδέλη. Το έργο αυτό αποτελεί ένα μνημείο γλωσσικού και λαογραφικού πλούτου του νεώτερου ελληνισμού.
Η θεατρική παρουσία στα Εφτάνησα κατά τον 19ο αιώνα χαρακτηρίζεται από την επιρροή του διαλεκτισμού. Στον αιώνα αυτό θα χτιστούν τα περισσότερα θέατρα στα νησιά Η δράση των ερασιτεχνικών θιάσων συνεχίζεται πιο έντονη ενώ στη Ζάκυνθο το 1813 θα ιδρυθεί η Εταιρεία των Φιλοθεάτρων
Εν τω μεταξύ η Ιόνιος Ακαδημία που θα ιδρυθεί το 1824 στην Κέρκυρα, θα θέσει υπό την αιγίδα της έναν αριθμό θεατρικών παραστάσεων με κυριότερα έργα τον Ορέστη του Βιττόριο Αλφιέρι, τον «Αγαμέμνονα» του Πλατ. Πετρίδη και άλλα. Την καλύτερη κριτική θα αποσπάσει αυτή την περίοδο «ο Εξηνταβελώνης» του Ι. Οικονομίδη, που παρουσιάστηκε στα Κύθηρα το 1831. «Ο βασιλικός» του Ζακύνθιου λογοτέχνη Αντ. Μάτεση αποτελεί μια κορυφαία στιγμή για το εφτανησιακό θέατρο.
Εν τω μεταξύ συνεχίζεται η ίδρυση θεάτρων και η ανάπτυξη οργανισμών που θα εργάζονται πάνω στην παρουσία του θεάτρου στα Εφτάνησα. Στον αιώνα αυτόν θα ιδρυθούν το θέατρο «Αδάμ» στην Ζάκυνθο, το 1856 όπου παράλληλα τον ίδιο χρόνο στην Λευκάδα υπογράφεται το πρόγραμμα της Φιλοδραματικής Εταιρείας. Δύο χρόνια αργότερα, το 1858 στο Αργοστόλι θα χτιστεί το θέατρο «Κέφαλος» το οποίο θα καταστραφεί το ’43 από τους βομβαρδισμούς των Γερμανών και θα ξαναχτιστεί μετά τους σεισμούς το 1953 για να αποτελεί σήμερα ένα από τα πιο όμορφα κτίρια της Ελλάδας.
Το Ληξούρι βρίσκεται λίγο πίσω από όλες αυτές τις δραστηριότητες αφού την ίδια εποχή μια σειρά παραστάσεων θα δοθούν σε σκηνές.
Τον Μάιο του 1864 τα Εφτάνησα θα ενωθούν με την Ελλάδα. Ο διακαής πόθος των Εφτανησιωτών θα πραγματοποιηθεί. Από εκεί και μετά τα νησιά θα ακολουθήσουν την τύχη της πατρίδας αλλά και θα προσαρμόσουν τα δικά τους δεδομένα σ’ αυτά που η πατρίδα χρησιμοποιεί. Το Εφτανησιακό θέατρο θα γίνει πλέον Ελληνικό θέατρο.
Μεγάλο το θέμα και πολύ το υλικό που συγκέντρωσα. Όμως μικρός ο χώρος. Ίσως μιαν άλλη φορά να επανέλθω.

Ντένης Κονταρίνης

.

Πηγές
Ιστορία του θεάτρου εν Κεφαλληνία
Το Επτανησιακό θέατρο. Δ, Ρώμα
Η θεατρική ζωή της Ζακύνθου. Φ. Πορφύρα
Στοιχεία για την θεατρική στέγη στην Κεφαλονιά
Α.Δ.Δεμπόνου
Το θέατρο στη Λευκάδα Πανταζή Κοντομίχαλου
Ρίζες και άνθη του Επτανησιακού θεάτρου
Γεωρ. Πεφάνης