"Ο βασιλικός"

Κεντρική φωτογραφία για τον μήνα Μάϊο.
Διαπόντια νησιά. Ο οικισμός Οθωνοί. 

Tο θεατρικό έργο του Αντώνη Μάτεση, που έδωσε μια άλλη μορφή στη θεατρική λογοτεχνία.

Ας ξεφύγουμε για λίγο από τις ατέλειωτες φυσικές ομορφιές των Εφτανήσων κι΄ας δούμε και λίγες από τις πνευματικές ομορφιές αυτών των νησιών που πλούτισαν τον ελληνικό πνευματικό χώρο με την παρουσία τους.

Ο Αντώνης Μάτεσης.

Ελάτε να γνωρίσουμε μια μορφή των ελληνικών γραμμάτων που πρόσθεσε ένα νέο είδος λόγου στον λογοτεχνικό χώρο. Αυτός δεν είναι άλλος από τον Αντώνη Μάτεση. Έναν λογοτέχνη, που ένα και μόνο έργο του τον καθιέρωσε στο Πάνθεον της Λογοτεχνίας.

Παρά τις δυσκολίες που έχει αντιμετωπίσει το νησί της Ζακύνθου, σχεδόν σε κάθε εποχή γνώριζε οικονομική και πολιτικοϊστορική ανάπτυξη αναδεικνύοντας μεγάλες και αξιόλογες μορφές σε όλους τους τομείς. Μια από αυτές τις μορφές είναι και ο μεγάλος λογοτέχνης και θεατρικός συγγραφέας Αντώνης Μάτεσης.

Ο Αντώνης Μάτεσης ανήκει στους σολωμικούς συγγραφείς της Επτανησιακής Σχολής . Γεννήθηκε στην Ζάκυνθο το 1794. Γονείς του ήσαν ο Δημήτριος Μάτεσης και η Βεατρίκη Τερτσέτη, εύποροι και αριστοκράτες στην καταγωγή. Η οικογένειά τους ήταν καταχωρημένη στο Libro d' oro του νησιού από το 1794.

Για οικογενειακούς λόγους ο Μάτεσης δεν απομακρύνθηκε ποτέ από την Ζάκυνθο, ούτε φοίτησε σε κανένα πανεπιστήμιο.

Το εξώφυλλο από πρόγραμμα παράστασης του έργου.

Ο νεαρός Μάτεσης σπούδασε φιλολογία και φιλοσοφία ιδιωτικά, με τον Αββά Ρώσση και τον Αντώνιο Μαρτελάο ο οποίος τον γνώρισε με τους προοδευτικούς της εποχής και με τον Ιταλό Palmidessa. Υπήρξε φίλος και θαυμαστής του Σπυρίδωνα Τρικούπη και θαυμαστής αλλά και μιμητής του Διονυσίου Σολωμού. Μια ένδειξη σημαντική σχετικά με την συγγραφική του φυσιογνωμία είναι η σχέση του με τον Σολωμό και οι επιδράσεις που δέχεται σε θέματα γλώσσας και ποιητικής. Ο Μάτεσης μόνος του βελτίωσε τις γνώσεις του στα Γαλλικά, στα Αγγλικά και στα Ιταλικά.

Εκτός από τον βασιλικό έγραψε πολλά πατριωτικά ποιήματα και ελεγείες. Το 1824 έγραψε τη Γραμματική της δημοτικής ώστε να δημοσιεύσει μια Πραγματεία περί γλώσσης, με αναφορές στη γλώσσα των δημοτικών τραγουδιών και της κρητικής λογοτεχνίας. Έκανε μεταφράσεις στο έργο “Οι Τάφοι” του Ugo Foscolo, ποιήματα του Ossian και την ελεγεία “Εις τα Κοιμητήρια” του ρομαντικού ποιητή Thomaw Grey.

 Σούλα Αθανασιάδου, Ρονκάλαινα, Κώστας Ρηγόπουλος, Δάρειος και Νίκος Ζορμπάς, Δραγανίγος. 

Αθάνατο όμως παραμένει το έργο του, βασιλικός το μόνο θεατρικό του έργο, που έγραψε στα 1830 και που δίνει ανάγλυφη την εικόνα της κοινωνικής δομής της εποχής του στη Ζάκυνθο. Το ηθογράφημα αυτό είναι γραμμένο στην τοπική διάλεκτο και με πολλές ξενικές λέξεις και μπορεί να πει κανείς ότι διαθέτει μια συναρπαστική γοητεία. Έργο γραμμένο με επιρροές από τον ευρωπαϊκό διαφωτισμό και έντονο κοινωνικό προβληματισμό ο βασιλικός είναι ένα από τα πλέον σημαντικά κείμενα της νεοελληνικής δραματουργίας. Συμβαίνει ώστε οι δυτικές επιρροές που διαπέρασαν τους κατοίκους των Εφτανήσων να είχαν ένα σημαντικό αντίκτυπο και στην γλώσσα και αυτό διαπιστώνει κανείς στο κείμενο του βασιλικού.

Η Ρονκάλαινα, Σούλα Αθανασιάδου με τον σύζυγό της Δάρειο Ρονκάλα τον οποίον υποδύεται ο αείμνηστος Κώστας Ρηγόπουλος. 

Το έργο του αυτό, ο Μάτεσης το χαρακτηρίζει κοινωνικό δράμα όμως είναι γεγονός ότι αποτελεί την αρχή ενός νέου είδους λογοτεχνίας. Μέσα στον βασιλικό συνοψίζονται μηνύματα πολιτικά και ιδεολογικά που χαρακτηρίζουν τον ερχομό μιας νέας εποχής. Πρόκειται για ένα πεντάπρακτο δράμα με επιρροές από τον ευρωπαϊκό διαφωτισμό. Χαρακτηριστικό είναι ότι η πρώτη παράσταση αυτού του έργου δόθηκε στη Ζάκυνθο το 1832 από θίασο ερασιτεχνών. Παρά το δραματικό περιεχόμενο και τον έντονο κοινωνικό προβληματισμό το έργο αυτό, στην εποχή του, αγνοήθηκε.

Βασικά ο Μάτεσης τοποθετεί χρονικά το έργο του έναν αιώνα πριν την συγγραφή του.

Η πλοκή του βασιλικούέχει κεντρικό θέμα μια ερωτική ιστορία η οποία όμως είναι προσχηματική. Μέσα από αυτή την ιστορία αναδύονται τα χαρακτηριστικά της κοινωνίας εκείνης της εποχής. Η δύναμη της εξουσίας των αρχόντων, οι ταξικές διαφορές, οι σφιχτές θέσεις που κρατούσαν τις ισορροπίες της κοινωνίας, αποκαλύπτονται μέσα από την πλοκή. Πρόκειται για ένα έργο όπου προβάλλονται αγώνες για την ιδεολογική ανάπλαση της κοινωνίας, ερωτικά μοτίβα και ένα εκπληκτικό χιούμορ. Μαζί με όλα αυτά αποκαλύπτονται και οι αδυναμίες των ανθρώπων.

Στα 1830 όπου στην Αγγλοκρατούμενη Ζάκυνθο ο Μάτεσης ολοκληρώνει την συγγραφή του βασιλικού, στις πρωτεύουσες των κρατών της Ευρώπης γίνονται αγώνες για ισότητα και κοινωνική δικαιοσύνη. Με την Ιουλιανή επανάσταση στο Λονδίνο υπογράφεται το Πρωτόκολλο της Ανεξαρτησίας και αναγνωρίζεται η ύπαρξη ανεξάρτητου ελληνικού κράτους.

Ο Δραγανίγος, Νίκος Ζορμπάς, η Ιωάννα Παγιατάκη, Γαρουφαλιά και η μητέρα Ρονκάλαινα, Σούλα Αθανασιάδου. 

Σαν κεντρικό θέμα στην πλοκή του έργου είναι μια ερωτική ιστορία. Μια ερωτική ιστορία η οποία όμως σε όλη την διάρκεια του έργου δουλεύει προσχηματικά. Μέσα από αυτήν την ερωτική ιστορία αναδύονται τα χαρακτηριστικά της κοινωνίας εκείνης της εποχής. Γίνονται κοινωνικές συγκρούσεις. Μέσα από αυτό το έργο του ο Μάτεσης χτυπάει τα κακώς κείμενα, ασκεί κριτική, περιγράφει τα ήθη και αποκαλύπτει το ρηχό των χαρακτήρων ενώ δίνει μια ιδιαίτερη έμφαση στο μεγαλείο του έρωτα.

Έχουν περάσει πάνω από δυο αιώνες που ο βασιλικός ανέβηκε σε θέατρο για πρώτη φορά και ενώ αρκετά πράγματα έχουν αλλάξει το έργο παραμένει στον ρόλο μιας επίκαιρης ματιάς στην πορεία της κοινωνίας.

Η υπόθεση του έργου, με λίγα λόγια, είναι η εξής. Στην διάρκεια της γιορτής του καρναβαλιού ο Φιλιππάκης Γιαγυρόπουλος φλερτάρει την Γαρουφαλιά, κόρη του άρχοντα Δάρειου Ρονκάλα της οποίας αφαιρεί την παρθενία και την αφήνει έγκυο. Όμως γνωρίζοντας ο Φιλιππάκης το σκάνδαλο που θα ξεσπάσει θέλει να την αποκαταστήσει. Στην επιθυμία του αυτή εμπόδιο μεγάλο ορθώνεται η κατώτερη κοινωνική καταγωγή του σε σχέση με την κοινωνική καταγωγή της Γαρουφαλιάς. Ο Δάρειος, πατέρας της Γαρουφαλιάς, αγνοώντας τα πραγματικά κίνητρα του νέου νομίζει ότι εποφθαλμιά την προίκα της κόρης του. Παρ΄όλο που η γυναίκα του και ο γιος του προσπαθούν να τον μεταπείσουν εκείνος μένει αμετάπειστος. Σκέφτεται μάλιστα να κλείσει την κόρη του σε μοναστήρι και απειλεί να σκοτώσει τον Φιλιππάκη. Συμπτωματικά κάποιο βράδυ δυο μεθυσμένοι επιχειρούν να κλέψουν μια γλάστρα με βασιλικό από το παράθυρο του σπιτιού του Δάρειου και ο μπράβος του Δάρειου χτυπά και σκοτώνει τον ένα νομίζοντας ότι είναι ο Φιλιππάκης. Με την αποκάλυψη της αλήθειας και την παρέμβαση του αδελφού της Γαρουφαλιάς, Δραγανίγου, ο Δάρειος αναγκάζεται πλέον να δώσει τη συγκατάθεσή του στο γάμο των δυο νέων.

Ο βασιλικός αποτελεί λογοτεχνικό πρόδρομο του αστικού δράματος και γράφεται σε προγενέστερο χρόνο από αυτόν που θα έπρεπε να ανήκει ιδεολογικά και αισθητικά. Είναι ένα έργο που φέρει την ιδέα του Διαφωτισμού Στο έργο αυτό του Μάτεση μπορεί να πει κανείς ότι συνυπάρχουν πολιτικο-ιδεολογικά αιτήματα της εποχής αλλά και αναζητήσεις για ένα καινούργιο δραματικό είδος της λογοτεχνίας.

Απελευθερωμένος από τις οποιεσδήποτε δεσμεύσεις του ο Μάτεσης, μέσα στην πλοκή του έργου του ασκεί κριτική στις αντιλήψεις της κοινωνίας, χτυπάει τα κακώς κείμενα, περιγράφει τα ήθη της εποχής, αποκαλύπτει το ρηχό των χαρακτήρων, τη σύγκρουση του παλιού με το καινούργιο, αλλά και το μεγαλείο του έρωτα,.

Ο Αντώνης Μάτεσης ήταν μέλος της Φιλικής Εταιρίας και διετέλεσε δημοτικός σύμβουλος επί της Παιδείας και των Εκκλησιαστικών της Ζακύνθου. Διακρίθηκε για την τιμιότητά του και την αγάπη του προς την πατρίδα. Και υπήρξε μέλος πολλών φιλανθρωπικών επιτροπών και ιδρυμάτων.

Στα 1874 εγκατέλειψε την Ζάκυνθο για οικογενειακούς λόγους και πήγε στη Σύρο όπου μετά ένα χρόνο πέθανε. Εκεί στην Σύρο έσβησε ένα μεγάλο αστέρι της ελληνικής λογοτεχνίας των Εφτανήσων.

ΠΗΓΕΣ   

w. ekebi.grww. elp-eapologies.gr

w. rizospastis.gr

w. tellingstories.gr

w. el.wikipedia.org

w. livepedia.gr