Αντώνιος Μαρτελάος

Ένας αντιπροσωπευτικός λογοτέχνης της προσολωμικής περιόδου

Kατά τη διάρκεια της Ενετικής κυριαρχίας στα Ιόνια νησιά επικρατούν συνθήκες πολύ ευνοϊκότερες από ό,τι στην υπόλοιπη Ελλάδα। Έτσι πολλοί λόγιοι από την Ήπειρο, την Κωνσταντινούπολη, την Πελοπόννησο και την Κρήτη αναγκάζονται να μετακομίσουν στα Ιόνια νησιά, όπου εκεί γεννήθηκε και αναπτύχτηκε ένας πολιτισμός υψηλού επιπέδου. Ο πολιτισμός αυτός αγκάλιασε και επηρέασε όλους τους τομείς. Ένας από αυτούς ήταν και η λογοτεχνία. Η ελληνική λογοτεχνική γνώρισε μια ιδιαίτερη άνθηση στα Εφτάνησα. Οι λόγοι πολλοί. Η γνωριμία της με την λογοτεχνία των λαών που κατά καιρούς τα είχαν κατακτήσει, ιδιαίτερα των Ενετών, αλλά και η επιρροή που επέφεραν σε αυτήν ο πολιτισμός και η κουλτούρα αυτών των λαών και επί πλέον η απουσία της τουρκικής παρουσίας στα νησιά, η οποία τουρκική παρουσία αποδείχτηκε καταλυτική για τον υπόλοιπο ελληνικό χώρο, έδωσαν την ευκαιρία στους Εφτανήσιους λογοτέχνες να οδηγήσουν το αντικείμενο της εργασίας τους σε μια υψηλή άνθηση. Αυτή η άνθηση της λογοτεχνίας στα Εφτάνησα, ιδιαίτερα κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 18ου αιώνα μέχρι το τέλος του 19ου αιώνα πήρε την ονομασία της Επτανησιακής Σχολής. Ο όρος Επτανησιακή σχολή δόθηκε από τον Εμμ. Ροΐδη και τον Ασώπιο στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα και αργότερα τον υιοθέτησε και ο Κωστής Παλαμάς στα κριτικά του δοκίμια για τους επτανήσιους ποιητές, Επίκεντρο αυτής της αξιόλογης λογοτεχνικής παραγωγής είναι αναμφισβήτητα ο Διονύσιος Σολωμός. Έτσι ο χρόνος διάρκειας της Επτανησιακής Σχολής λογικά διαιρείται σε τρεις περιόδους. Στην πρόσολωμική, την σολωμική και την μετασολωμική. Και στις τρεις αυτές περιόδους αξιόλογοι λογοτέχνες και ποιητές έκαμαν την εμφάνιση του στα νησιά του Ιονίου. Ένας αξιόλογος εκπρόσωπος της προσολωμικής περιόδου είναι ο Αντώνιος Μαρτελάος την ζωή και το έργο του οποίου παρουσιάζω.Προσολωμικός λόγιος , ποιητής και εκπαιδευτικός, ο Αντώνιος Μαρτελάος, γεννήθηκε στη Ζάκυνθο το 1754 και εκεί πέρασε όλα τα χρόνια της ζωής του। Γόνος αριστοκρατικής οικογένειας. Πατέρας του ήταν ο ιερέας Αντώνιος ο οποίος όμως πέθανε δύο μήνες πριν να γεννηθεί ο γιός του κι’ έτσι κατά την βάπτισή του πήρε το όνομα του πατέρα του. Μητέρα του ήταν η Άννα Σουμάκη. Διδάχτηκε τα πρώτα του ελληνικά γράμματα από τον δάσκαλο Παναγιώτη Παλαμά και εφοίτησε στο ιταλικό σχολείο της Ζακύνθου. Μελέτησε την αρχαία ελληνική, λατινική, και ιταλική λογοτεχνία. Ίδρυσε σχολείο στη Ζάκυνθο όπου τα παιδιά των “ποπολάρων” παρακολουθούσαν τα μαθήματα δωρεάν ενώ τα “αρχοντόπουλα” έπρεπε να πληρώνουν υπέρογκα ποσά.Είχε μαθητές τον Σολωμό, τον Ούγκο Φώσκολο, τον Γαζέλη, τον Αντώνη Μάτεση, τον Γεώργιο Τερτσέτη κ.α.Με την Συνθήκη του Campo Formiο το 1797 γίνεται η προσάρτηση των Ιονίων νήσων από την Γαλλία. Τα κηρύγματα της Γαλλικής Επανάστασης γίνονται δεκτά με ενθουσιασμό στα Εφτάνησα και ιδιαίτερα στη Ζάκυνθο στην οποία ήδη είχε ιδρυθεί η Λέσχη των Ιακωβίνων.Διαπνεόμενος από δημοκρατικές ιδέες και επηρεασμένος από τον Γαλλικό Διαφωτισμό και από τις αρχές της Γαλλικής Επανάστασης, εκφωνούσε σατυρικούς και σκληρούς στίχους ενάντια στους αριστοκράτες που βασάνιζαν τον λαό. Στις αρχές του 19ου αιώνα θα γράψει τα "πατριωτικά τετράφωνα" δίνοντας έτσι μια χαρακτηριστική μορφή στον ζακυνθινό λόγο.
Το 1797 όπου οι Γάλλοι κατέκτησαν τα Εφτάνησα ο Αντώνιος Μαρτeλάος έγινε μέλος της Επιτροπής Οργάνωσης των Ιακωβίνων της Ζακύνθου και έγραψε τον «Ύμνο εις την περίφημον Γαλλίαν και τον αρχιστράτηγον Βοναπάρτη» Το έργο του αυτό προκάλεσε έντονες αντιδράσεις στους συντηρητικούς πνευματικούς κύκλους।Με την είσοδο των Ρωσσοτούρκων στα Εφτάνησα το 1798 ο Μαρτελάος διώχτηκε για τις δημοκρατικές του ιδέες Το 1800 ύμνησε με στίχους του την ίδρυση της Επτανήσου Πολιτείας, χαιρετίζοντας το γεγονός ως την αρχή της απελευθέρωσης του Γένους.

Το 1818 έγινε μέλος της Φιλικής Εταιρείας।Κατά την διάρκεια της Αγγλικής κατοχής των Επτανήσων κατηγορήθηκε για συκοφαντία, γεγονός που επιδείνωσε την δύσκολη κατάσταση της υγείας του και πέθανε τον Νοέμβρη του 1819.Ο θάνατός του ανέκοψε το δρόμο του μεγάλου πατριώτη. Λίγο πριν πεθάνει έκαψε το προσωπικό του αρχείο επειδή φοβόταν μην πέσει στα χέρια των εχθρών του. Σώθηκαν μόνο μερικοί πατριωτικοί και πανηγυρικοί του λόγοι, δύο ωδές στην αρχαΐζουσα γλώσσα, μεταφράσεις ιταλικών έργων, μερικά επιγράμματα και στίχοι του.Χαρακτηριστικό της φιλοπατρίας του το επίγραμμα που έγραψε για τον θάνατο του Ούγκω Φώσκολου.“ Του κάκου Φράγκο θέλουν να σε κάμουνεΠου εισ’ Έλληνας τα μνημεία φωνάζουνε”.
Μερικά από τα έργα του Αντώνιου Μαρτέλαου είναι “Ο Θούριος”, “Ύμνος τω μαθητή μου Νικολάω Φωσκόλω Το χρυσό βιβλίο κ।α. Στα έργα του μεγάλου αυτού ποιητή διακρίνεται έντονα ο πόθος του για ελευθερία και δικαιοσύνη. Αν και θεωρητικά ήταν ταγμένος στην καθαρεύουσα έγραψε όλα του τα έργα στην δημοτική για να γίνει το έργο του πιο εύκολα κατανοητό από το λαό.

Οι φωτογραφίες είναι εικόνες τις Ζακύνθου εκείνης της εποχής